Đặc biệt thị Seoul (bài 1): Thối quá nhưng mà chặt hay không chặt?

Đặc biệt thị Seoul (bài 1): Thối quá nhưng mà chặt hay không chặt?

Đặng Thái

Lời mở đầu: Seoul là thủ đô và thành phố lớn nhất của Đại Hàn Dân Quốc. Seoul là một trong tám “Đặc biệt thị” hay thành phố đặc biệt – phân cấp hành chính cao nhất của Hàn Quốc. Tuy nhiên nơi đây nổi bật hơn cả vì nó là trung tâm của mọi mặt đời sống xã hội, từ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục cho đến tôn giáo, khoa học, thể thao, tệ nạn, tội phạm hay cơ sở hạ tầng. Vùng thủ đô Seoul là khu vực đô thị lớn thứ hai thế giới (sau Tokyo) với dân số lên đến hơn 25 triệu người, tức là một nửa dân Hàn Quốc sống ở đây. Chúng ta cùng tìm hiểu siêu đô thị này qua một vài khía cạnh rất nhỏ vì để nói hết về nó là không thể. Tiếp theo chủ đề bài trước, bài này sẽ dành để nói về môi trường đô thị Seoul, nơi chúng ta sẽ rút được ra rất nhiều bài học.

Những chậu hoa xinh xinh nặng hàng tạ này được đặt khắp các góc phố, bất kể trung tâm hay ngoại ô. Không thấy có ai hái lộc hay bẻ trộm cả. Chăm sóc một số lượng lớn chậu hoa như vậy hẳn là rất công phu.

Cây xanh luôn luôn đóng vai trò thiết yếu với môi trường sống ở đô thị, đặc biệt là một đại đô thị với mật độ dân số cao nhất thế giới như Seoul. Không chỉ đảm bảo chất lượng không khí, cây xanh còn tạo cảnh quan và thẩm mỹ cho thành phố. Hàn Quốc là một nước ôn đới Bắc bán cầu nên mùa thu thì lá rụng, mùa đông cây không lá, nhưng khí hậu thì khắc nghiệt hơn nhiều nơi khác: mùa hè nóng ẩm oi bức còn mùa đông tuyết phủ trắng xóa. Những năm 1970, 80 Hàn Quốc còn rất nghèo nên chỉ ưu tiên trồng những cây gì dẻo dai, không chăm vẫn sống, chịu được khói bụi thời công nghiệp hóa, vì vậy mà chọn liễu, bạch dương và pháp đồng. Cuối những năm 1980, đầu thập niên 1990, Hàn Quốc chính thức trở thành một nước công nghiệp mới nên cây trồng ở thủ đô bắt đầu được quan tâm.Cây bạch quả (Gingko) chính thức được trồng hàng loạt tại Seoul để chuẩn bị cho Đại hội thể thao châu Á 1986.

Những hàng bạch quả vàng rực lá mùa thu cùng thảm lá rụng không ai quét tạo ra những khung cảnh nên thơ, lãng mạn như… phim Hàn Quốc. Khắp Seoul mùa thu sẽ thấy khách du lịch, các đôi nhân tình, các chú rể xách váy cho các cô dâu nháo nhác chạy đua với thời gian để chụp lại những tấm hình kỷ niệm. Lá bạch quả mùa thu có màu vàng tươi rất đẹp và độc. (Ảnh từ trang này)

Mặc dù mục đích trồng để tạo cảnh quan nhưng không phải vì thế mà chính quyền Hàn Quốc không tính kiểu ăn chắc mặc bền. Cây bạch quả là một trong số những loài cây cổ đại cuối cùng còn tồn tại trên Trái Đất, nói cách khác mỗi cây bạch quả là một hóa thạch sống. Những mẫu hóa thạch của lá bạch quả 170 triệu năm về trước vẫn giống y hệt lá cây ngày nay. Loài cây này có thể sống đến hơn hai nghìn năm trăm năm, một số cây tại Trung Quốc hiện đã hơn một nghìn tuổi và vẫn tiếp tục sinh trưởng. Sức sống bất diệt của loài cây này được cả thế giới biết đến sau vụ thả bom nguyên tử ở Hiroshima. Sáu cây bạch quả là những sinh vật duy nhất còn sống sót trong bán kính 2 cây số từ tâm điểm bom nổ, mặc dù bị cháy xém, những cây này vẫn sống đến hôm nay.
 

Ảnh chụp trước cửa khách sạn: lá của cây bạch quả có hình dáng độc nhất vô nhị là hình rẻ quạt. Bất kì nơi đâu cũng có thể thấy loài cây này vì 40% số cây trồng trên các con đường ở Seoul là cây bạch quả. Bom nguyên tử còn chịu được nên khói bụi, sâu bệnh, sương muối, băng tuyết không khiến cây hề hấn gì.

Đặc biệt hơn với người Hàn Quốc, cây bạch quả tượng trưng cho đạo Nho, nên nó càng được khuyến khích trồng thật nhiều. Loài cây này được mang về từ Trung Quốc – nơi bắt nguồn của Khổng giáo – nên giới nho sĩ Hàn Quốc coi nó như biểu tượng của đạo học. Hai cây bạch quả trong sân của Thành Quân Quán (tức là Thái Học của nhà Triều Tiên giống như Văn miếu – Quốc Tử Giám ở Hà Nội) trồng năm 1519, đến nay là suýt soát năm trăm năm, đã được xếp hạng là cây di sản Hàn Quốc. Tương truyền rằng các bậc trí giả Triều Tiên thường dạy học trò dưới tán cây này, cộng với sự kiên cường bền bỉ nên nó tượng trưng cho người quân tử Triều Tiên; tương tự như nước ta coi cây thông, cây trúc là biểu tượng của Thánh nhân quân tử vậy. Các cây bạch quả trong Thành Quân Quán chỉ toàn cây đực mà không có cây cái vì môn sinh thời phong kiến chỉ tuyền nam giới mà thôi. Tuồng hay bắt đầu từ chi tiết này. Nghĩa là cây bạch quả cũng có giống cái, giống đực như đu đủ nhà mình.

Cây đực thì chỉ có hoa, còn cây cái thì cho ra quả. Quả của cây này là một vị thuốc trong Đông Y được cả khoa học phương Tây công nhận.Nhiều loại thực phẩm chức năng ở Tây chiết xuất từ bạch quả (Ginkgo biloba). Người ta cho rằng nó tăng cường tuần hoàn máu não dẫn đến giảm thiểu nguy cơ bị Alzheimer (mình sợ nhất về già mắc bệnh này: ăn rồi lại bảo chúng mày chưa cho tao ăn!). Thế nhưng khi bóc vỏ bạch quả tươi ra thì lại có một mùi kinh dị xộc lên, giống như mùi bãi nôn hoặc trứng thối vậy. Và thảm họa dành cho Công ty môi trường đô thị Seoul bắt đầu.
 

Quả lẫn với lá úa rơi đầy trên đường phố Seoul. Nếu ai lỡ chân dẫm lên thì mùi thối sẽ ám theo cả ngày, những người lái taxi thường kêu trời kêu đất mỗi mùa bạch quả rụng, vì khách đi rồi vẫn để lại mùi hương nồng nặc trên xe. Không dẵm lên thì tự nó mục ra cũng bốc mùi khủng khiếp. Nhiều người Việt Nam đi Hàn về, cứ thắc mắc mãi, mùa thu lá vàng đẹp thể mà đi đâu Seoul cũng thoang thoảng một mùi gì, chắc là mùi… kim chi!

Người tính không bằng trời tính, vì tuổi đời tính bằng hàng nghìn năm nên cây bạch quả phải mất đến 15 năm mới ra quả. Vào khoảng giữa thập niên 2000, Seoul bắt đầu hứng chịu hậu quả của việc trồng tràn lan loài cây này. Mật độ dày đặc của cây bạch quả tạo ra mùi thối “đinh tai nhức óc” giống như hoa sữa nhà mình. Chỉ ngồi trong xe đợi đèn đỏ cũng hít đủ nữa là sống cạnh. Người dân phản đối chính quyền và bắt đầu kiến nghị chặt bỏ hết những cây cái, con số rơi vào khoảng… 31.200 cây! “Bỏ thì thương, vương thì tội” người làm quan phải làm sao? Các phe phái bắt đầu nổ ra tranh cãi kịch liệt: chặt hay không chặt?

Trước hết là cuộc chiến giữa hai bên: dân nói chặt, chính quyền nói không. Hội đồng thành phố Seoul nói rằng mùi thế không phải vấn đề gì, chặt đi thì phí công chăm bón bao năm, mất hết bóng mát, phá hỏng cảnh quan du lịch mùa thu. Dân nói không chặt thì đánh đi chỗ khác, thay hết bằng cây đực, chứ không thì thối không ngửi được. Tiếp đến là khẩu chiến giữa dân với nhau:

– “Quả toàn chất dinh dưỡng, không nhặt mà dùng, sao nỡ vứt đi?”

– “Ông đi mà nhặt, tôi không rảnh, mà bạch quả ăn nhiều quá lại độc, bổ béo gì, có ngày chết trợn mắt”.

Thế là đi đến thỏa thuận, thành phố giăng lưới hình phễu dưới gốc cây, mỗi mùa nó ra quả thì hứng, quả thu được đem cho viện dưỡng lão chữa lú. Thế cũng không xong, vì mỗi cái lưới, cộng nhân công đi thu, cộng xăng xe chạy hết $188/cây. Lại lôi nhau ra bàn thảo, cuối cùng sau bao nhiêu năm đấu tranh giành được quyền chặt cây, đến lúc chặt được rồi thì lại có đứa giở quẻ.

“Tiền thuế của dân, các ông thích chặt là chặt à? Sao lúc trồng không tính, giờ lại lấy tiền dân ra dùng, chỉ được cái làm quá lên.”

“Chặt đi thì phí quá, đánh ra chỗ nào trồng được không?”“Tiền đánh đắt hơn tiền chặt bố ạ!”

“Chặt xong thì trồng cây phong vào cho mùa thu màu đỏ kết hợp màu vàng nó mới đẹp.”

“Chặt xong thì trồng cây đực vào, vẫn giữ nguyên màu như trước có điều không mùi”.
 

Ảnh chụp trên hè phố.Một loạt cây bạch quả đực mới được trồng lại, bắt đầu ra lá. Nom lại cứ tưởng cây mỡ hay cây vàng tâm.

Năm 2014, Seoul chặt 33 cây bạch quả cái đầu tiên, phí tổn hết $30.000 vị chi là 20 triệu đồng một cây và quyết định thay thế dần, mỗi năm 300 cây cái bằng 300 cây đực. Nhưng lại gặp một vấn đề oái oăm nữa, làm sao biết cây nào đực cây nào cái, chẳng nhẽ đợi 15 năm? Cây 15 năm thì lại to quá, không đánh cả rễ đi trồng được.Theo kinh nghiệm dân gian thì cành mà vươn lên thì là cây đực, cành cong xuống là cây cái, nhưng độ chính xác chỉ 60%. Chưa kể cái giống tai ngược này còn có trường hợp ban đầu là cây đực, về sau lại tự chuyển đổi giới tính thành cây cái và ra quả. Vậy là các nhà khoa học Hàn Quốc phải đầu tư trí tuệ (và một đống tiền nữa) để cho ra phương pháp xác định giới tính cây bạch quả dựa trên AND. Cũng bõ công nghiên cứu vì không chỉ Seoul mà nhiều thành phố khác trên cả nước cũng chịu chung cảnh ngộ vì trót sùng bái cái cây quân tử nửa mùa này!

 

Cây Pháp đồng (Platanus orientalis) trên vỉa hè Seoul.Lẽ ra cứ trồng cái này lại khỏe. Thuộc họ Ngô đồng, ít sâu bệnh, chịu đựng tốt, mùa thu lá cũng rụng vàng. Cây pháp đồng nhiều thứ hai ở Seoul, chiếm 25%. Lúc bé em nghe các cụ nhà ta cứ ngâm nga “Ngô đồng nhất diệp lạc, thiên hạ cộng tri thu” rồi làm thơ họa theo mà không hiểu sao bắp ngô lại rụng lá, lớn lên mới biết thực ra toàn bốc phét cả, Việt Nam làm gì có cây ngô đồng rụng lá mùa thu, các sách thuốc cũng nhầm toe toét mới chết dở. Sang Trung Quốc mới thấy cây cao cả chục mét, khi xưa có cụ nào đi sứ thì may ra được thấy tận mắt.

 

Không khí ở Seoul rất trong lành, cảm giác như bên Tây. Có lẽ cũng bởi nhà nhà trồng cây. Trong sân khách sạn có giàn bầu do nhân viên tăng gia sản xuất.

 

Một góc phố trong ngày mưa, những mảng xanh mướt thế này không hiếm ở Seoul. Các bạn khoai Tây thì hơi khó tính, thường nhận xét rằng cái xanh sạch ở Hàn Quốc nó chỉn chu quá, cứng nhắc quá trông phố phường cứ ra vẻ nhân tạo hơn là tự nhiên, ừ thì các bác ở Tây, cây mọc như rừng, nói thế nào bọn em chả phải chịu. Da vàng mũi tẹt mà thế này cũng là xuất sắc lắm rồi. Ảnh mượn của facebook  Thông Tin Hàn Quốc

 

Một hình ảnh nữa cũng thường gặp ở Seoul mùa hè, cây được tưới bằng túi nhỏ giọt như thế này để tiết kiệm nước và bổ sung chất dinh dưỡng cho cây ngày khô hạn. Một ảnh tương tự trên trang facebook Thông Tin Hàn Quốc thể hiện cách đối xử với cây của người Hàn, rất được ca ngợi thời gian vừa qua vì tính thời sự của nó.

*

Cây xanh chưa đủ hạ nhiệt cho thành phố bê tông mùa hè. Ngoài sông Hán và thảm cỏ hai bên bờ sông đã nhắc đến ở bài 1 của loạt bài trước, còn một công trình nữa rất nổi tiếng và ấn tượng nếu nói về cải tạo môi trường đô thị Seoul, đó là suối Cheonggyecheon (Thanh Khê Xuyên) – dự án do nguyên Tổng Thống Hàn Quốc Lee Myung Bak cho khởi công khi ông còn đương chức Thị trưởng Seoul.
 

Dưới thời Park Chung Hee dòng suối này đã bị san lấp, đổ bê tông và còn có cả một con đường cao tốc phía trên. Khi làm con suối này người ta phải phá bỏ đường cao tốc và đào mặt đường lên rồi bơm nước vào. Con suối nhân tạo dài 11km đã tiêu tốn 900 triệu đô la.

Dự án ngốn cả một núi tiền này gặp phải vô số phản đối từ công chúng (và đương nhiên là biểu tình) nhưng sau khi hoàn thành nó đã đưa tên tuổi ông Lee Myung-bak nổi như cồn, tạo lợi thế mạnh mẽ khi tranh cử Tổng Thống vì một nửa cử tri cả nước ở Seoul (và đưa ông phó thị trưởng Seoul vào tù vì tội… tham nhũng!). Người ta vẫn tranh cãi mãi về lợi ích thu được khi làm công trình này. Về mặt môi trường, chính quyền thành phố lý giải là nó giúp hạ nhiệt thành phố vào mùa hè nhưng các tổ chức môi trường thì kiên quyết nói không vìtheo họ, về mặt khoa học nó chẳng có tác dụng gì cả (nhiệt độ không khí mùa nóng trước và sau khi xây không thay đổi) mà tốn quá nhiều tiền làm.

Bây giờ dòng suối đã trở thành một điểm nhấn đô thị, điểm tham quan du lịch và là nơi đi dạo, chụp ảnh cưới của người dân. Hình chóp nhọn xoắn ốc bên phải là một tác phẩm điêu khắc. Khu vực này đồng thời trở thành một trung tâm văn hóa và nghệ thuật, nhiều bộ phim được quay ở đây.

 Nhiều ý kiến khác (trong đó có mình) cho rằng mục đích chính của dòng suối này thuộc về phong thủy. Kết quả thì rõ ràng là ông Lee lên làm Thổng thống còn lý luận và giải thích thì hơi đau đầu. Chỉ biết rằng người Hàn Quốc cực kỳ tin vào phong thủy và áp dụng triệt để trong kiến trúc quy hoạch. Về vấn đề phức tạp này, xin chào và hẹn gặp lại ở bài sau.

*

 _______________

Nguồn: soi.today